Сурвалжлага

Авч үзэх асуудлууд:

Сурвалжлагын тухай ойлголт

Сурвалжлагын дотоод хэлбэрүүд

Бичих арга зүйн асуудлууд

    Сурвалжлага нь бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд \ХМХ\ байдаг хамгийн түгээмэл, харьцангуй эртний бичлэгийн төрөл зүйл юм. Сурвалжлага гэх нэр томъёо латин хэлний    “ reportore – дамжуулах, хүргэх”  гэсэн үгнээс гаралтай.

Анх сонин хэвлэлд хэвлэгдэж байгаа бүх материалыг сурвалжлага гэдэг байсан нь сэтгүүлчийн үйл ажиллагаа сурвалжилсан байдалтай байдагтай холбоотой.

Дэлхийн анхны сонинуудад сурвалжлага байгаагүй. Сурвалжлага 17-р зууны дунд үеэс боловсронгуй болж эхэлсэн байна. Баруун Европод сууриа тавиад, 19-р зууны дунд үеэс Америкийн сэтгүүл зүйд эрчимтэй хөгжиж, хамгийн түгээмэл бичлэгийн төрөл зүйл болжээ. Радио, ТВ бий болсноор сурвалжлага хөгжлийн шинэ шатанд гарав. Учир нь дуу авиа, дүрсээр бүтдэг нэвтрүүлгийн хувьд сурвалжлага хамгийн гол үүрэг гүйцэтгэх болов. Манай оронд 1930-аад онд сурвалжлага ХМХ-д нэвтэрч эхэлсэн юм. Энэ нь 2 үндсэн шалтгаантай:

Бичлэгийн төрөл зүйл ба ур чадвар

      Бичлэгийн төрөл зүйл  нь \БТЗ – жанр -  \ францын  “ jenre” гэсэн үгнээс гаралтай. Жанр гэдэг ойлголт сэтгүүл зүй үүсэхээс өмнө байв. БТЗ гэсэн ойлголтыг өргөн утгаар нь олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн \ОНМХ\ нийтлэл, нэвтрүүлгийн тодорхой нэг хэлбэрийг хэлдэг. Явцуу утгаар нь бүтцийн хувьд тогтвортой, дахин давтагдах шинж бүхий ОНМХ-ийн нийтлэл эсвэл нэвтрүүлгийн бичлэгийн тодорхой нэг хэлбэрийг  буюу “жанр” гэж нэрлэдэг. 

Ур чадварын тухай ойлголт, агуулга ба хэлбэр

 Сэтгүүл зүйн онол, практикийн тулгуур ойлголтуудын нэг нь ур чадварын асуудал юм. Учир нь сэтгүүл зүйд ур чадвартай холбоогүй ямар ч асуудал байхгүй. Сэдвээ сонгохоос эхлээд мэдээлэл, баримт цуглуулах, төлөвлөгөө хийж зохиомжлох, найруулах, хянах, гарчиг өгөх, эх сурвалжид хандах, сонин хэвлэлд байрлуулах, нэвтрүүлгийн хөтөлбөрт оруулах, олны хүртээл болгох зэрэг бүх үе шатанд сэтгүүлчийн ур чадвар шаардагдах бөгөөд аливаа бүтээлийн чанарын асуудал сэтгүүлчийн ур чадвараас шууд хамааралтай. Ур чадвар гэдэг нь аливаа субъектийн үйл ажиллагаатай холбоотой түгээмэл, нийтлэг ойлголт бөгөөд бусад бүх мэргэжилд нэгэн адил хамаарна. Сэтгүүлч редакцийн газарт 3 төрлийн үндсэн ажлыг гүйцэтгэдэг:

Аян замын тэмдэглэл

       Аян замын тэмдэглэл Аян замын тэмдэглэл (Путевые заметки. Travel notes). Зохиогч гадаад улс орон, эх орны өнцөг булнаар аялж явах, томилтоор ажиллах явцад ажиглагдсан шинэ сонин зүйл, тэдгээр орны хөгжил цэцэглэлт, ард түмний аж байдал, зан заншил, нийгмийн байгууллын онцлог, байгалийн өвөрмөц үзэгдэл, үйл явдал зэргийг уншигчдад сонирхуулах, танин мэдүүлэх зорилгоор бичигдсэн тэмдэглэлийн дотоод хэлбэр мөн.

“F” үеийнхэн

Залуу эцэг, эхчүүд Facebook – т зориулж хүүхэддээ нэр өгдөг боллоо.

“Facebook”  гэх бидний мэдэх олон нийтийн сүлжээний \ОНС\ нэр болсон энэ үг нийгмийн амьдралд улам гүнзгий нэвтэрсээр. Facebook  нь интернет  хэрэглэгчдийн  харилцааны зүгээр нэг талбар байгаад зогсохгүй, орчин үеийн аав ээжүүдийн оюун санааг хөгжөөх эх сурвалж болж байх шиг. Ямартаа ч, шинээр төрөгсдийн талаарх сүүлийн үеийн мэдээлэл үүнийг баталж байна. 

Зууны түүхийн гэрч

IBM корпораци 100 нас хүрлээ.

1911 онд Америкийн бизнесмен Чарльз Флинт цаг, жин, мах, бяслаг хэрчигч гэх зэргийг үйлдвэрлэгч хэдэн жижиг компанийг нэгтгэсэн байна. Зуун жилийн дараа гэхэд  IBM корпорацийн үйлдвэрлэсэн компьютерууд сансарт нисч, телевизийн шоунд оролцож, дэлхийн шатрын аваргуудтай тоглодог болжээ. 

Сэтгүүлзүйд шүүмж дутагдаж байна

Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн тэргүүн Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч, доктор Т.Баасансүрэнтэй уулзахаар өрөөнд нь ороход шүүмж бичих санаатай гэж хэдэн арван ном өрсөн ширээний ард сууж байв. Тэрбээр энэ “халдвар”ыг Л.Түдэв багшаасаа авсан гэж ярьж байлаа. Т.Баасансүрэн хэзээ ч зүгээр сууж чаддаггүй, үргэлж л уншиж бичиж, шүүмж судлал хийж байдаг. Хэдийгээр Т.Баасансүрэн эрхэм зав зай муутай байсан ч ахмад, сэтгүүлчдийн гол байгууллагын тэргүүний хувьд гуравдугаар сарын 6-нд болох Монгол Улсад тогтмол хэвлэл үүсэн байгуулагдсаны 60 жилийн ойн өмнө түүнтэй уулзаж, ярилцлаа.  

ЛЕКЦ 6. Мэдээ

\5 W and 1 H - Хэн? Юу? Хэзээ? Хаана? Яаж? Яагаад?\

-         

“5 W and 1 H” –д бүрэн ба бүрэн бус хариулт өгдөг нийтлэл, нэвтрүүлгийн хамгийн шуурхай, хүртээмжтэй, хамгийн бага хэлбэрийг мэдээ гэж нэрлэнэ.

-          Сэтгүүл зүйн хамгийн бага нэгжийг мэдээ гэнэ.

-          Аливаа тэмдэгтүүдийн утга, агуулга бүхий багцыг мэдээ гэнэ.

Мэдээний хэлбэр:

ЛЕКЦ 5. Сэтгүүл зүйн мэдээлэл ба ерөнхий мэдээлэл

Мэдээлэл гэдэг бол нийгмийн утгаараа шинэ мэдлэг мөн. Хэрвээ ямар нэгэн шинэ зүйл агуулаагүй нөхцөлд мэдээлэл болж чадахгүй. Орчин үед мэдээллийг энерги, матери гэсэн ойлголтын түвшинд авч болсон юм. Өөрөөр хэлбэл энэ хоёр ойлголтгүйгээр хүн төрөлхтөн, нийгэм оршин тогтнох боломжгүй. Мэдээлэл нийгэм дэх ач холбогдлын хувьд эдгээр ойлголттой эн зэрэгцдэг. Нийгэмд оршин байгаа мэдээллийг 2 том хэсэгт хуваадаг.

ЛЕКЦ 4. Дэлхий дахины ХМХ –ийн хөгжлийн үе шат, онцлог

1.      Тогтмол хэвлэлийн үе. \300 орчим жил – 1609-1895\

2.      Радио сэтгүүл зүйн үе \1895-1950\

3.      Телевизийн сэтгүүл зүйн үе \1930-1980\

4.      Электрон сэтгүүл зүйн үе \1980 оноос хойш\

5.      Иргэний сэтгүүл зүйн үе \1990-иэд оноос хойш\.

Дэлхийн сэтгүүл зүй үндсэн хоёр чиглэлээр хөгжиж иржээ.

ЛЕКЦ 3. Монголд ОНМХ-ийн систем бүрэлдэн тогтсон онцлог:

1.      Манай ХМХ-ийн систем харьцангуй удаан хугацаанд үргэлжилсэн \60 гаруй жил\,

2.      Бараг бүх ХМХ Улаанбаатар хотод төвлөрсөн шинжтэй,

3.      ХМХ-үүдийн дотроос тогтмол хэвлэлийн эзлэх байр суурь олон жил маш хүчтэй байсан,

4.      Бараг ХМХ – ийг гадаад орнуудын тусламжтай \ЗХУ\ үүсгэн байгуулсан,

5.   Электрон сэтгүүл зүй бол манай орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжлөөс шалтгаалж харьцангуй хожим бий болсон юм. Энэ нь ард түмнийг мэдээллээр хангахад, шуурхай мэдээлэл дамжуулахад олон жил сөрөг нөлөө үзүүлжээ.

Үүнд нөлөөлсөн гол хүчин зүйлс:

ЛЕКЦ 2. СЭТГҮҮЛ ЗҮЙН ТҮҮХЭЭС

450 орчим жилийн өмнө сэтгүүл зүйн тухай ойлголт бий болжээ. Италийн Венец хотод хэсэг хүмүүс “Бичээчдийн товчоо” гэгчийг байгуулсан байна. Тэр үед “gazzetta” гэдэг зоосыг гүйлгээнд хэрэглэдэг байсан бөгөөд энэ зоосоор мэдээний хуудсыг арилждаг байв. Энэ нь сэтгүүл зүй үүсэх түүхэн үйл явдал болсон хэрэг.

Анхны хэвлэмэл сониныг Германы Страсбург хотод “Реляцион” нэртэйгээр Иоганн Коралюс гэдэг хүн гаргажээ. Дараагийн сониныг Парист “La gazzetta” нэрээр Теофаст Ренода гэгч эмч эрхлэн гаргаж байв.

Цуврал лекц

Өмнөх үг

Сайн байцгаана уу? Хүндэт оюутнуудаа!

 Бид блогтоо "Сэтгүүл зүйн үндэс" хичээлийн товч лекцүүдийг монгол хэлээр цувралаар нийтэлж байхаар шийдлээ. Эдгээр нь ялангуяа гадаадад сэтгүүлч мэргэжлээр сурч байгаа оюутнуудад хэрэгтэй бөгөөд монголын сэтгүүл зүйн судалгааны салбарын хөгжлийн хандлага, түвшинтэй танилцах, өөрсдийн судалж буй хичээлүүдтэйгээ харьцуулан судалж мэдлэг олох, мөн зарим мэргэжлийн нэр томъёог монгол хэлэнд хөрвүүлэхэд нь тус болох болох болов уу гэж найднам. Бидэнд өөрсдийн ямар нэгэн үзэл баримтлалыг тулгах шаардлага байхгүй, "Монгол судлаачид ингэж л үздэг" гэсэн объектив чиг шугамыг  барих болно.

ЛЕКЦ 1

СЭТГҮҮЛ ЗҮЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, ОЛОН НИЙТИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙН СИСТЕМ

Шинэ блог

РУДН - д сэтгүүлчдийн мэргэжлээр суралцагч монгол оюутнууд блог нээлээ. Сэтгүүл зүйн онол, практиктай холбоотой зүйлсийг бид нийтлэх болно. Өөрөөр хэлбэл сэтгүүлч мэргэжил эзэмшиж буй залуусын онлайн гарын авлага болох юм. Манай блогоос та хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн бүх хэв маягийг (хэвлэл, радио, ТВ, интернет) хамарсан онол, практикийн асуудал бүхий  нийтлэлүүд, дэлхийн хэвлэл мэдээллийн ертөнцөд өрнөж буй үйл явдлуудын талаарх мэдээлэл, мэргэжилтэй холбоотой сонирхолтой баримтууд, оюутнуудын бичсэн уран зохиол, сэтгүүл зүйн бүтээлүүдийг уншаарай. Гадаадад сэтгүүлч мэргэжлээр суралцаж байгаа оюутнуудад зориулж лекц, нэр томъёоны тайлбаруудыг цуврал болгон нийтлэхээр зорьж байна. Блогийн чухал булангуудын нэг бол ашигтай линкүүдийн бүрэн тайлбар, тэдгээрийн жагсаалт юм. Үүнд: томоохон номын сангуудаас эхлээд нэртэй их, дээд сургуулиуд, хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудын сайт, сэтгүүл зүйн онлайн нэвтэрхий толь, реферат, курсын ажил, дипломын ажил бичихэд хэрэг болох  мэдээллийн сангууд гэх мэтээр бидэнд тус болох вэб сайтууд орно. Мөн тэдгээрийг хэрхэн ашиглах талаар дэлгэрэнгүй заавар, зөвлөгөөг дагалдуулна.

Уншигч нийтлэгдсэн материалын талаар өөрийн тайлбарыг үлдээх боломжтой.